Nükhet Everi | nukheteveri@yahoo.com- Roma İmparatoru Trajan, M.S. 115 yılında şark seferinden dönmüş ve kışı Antiochea isim Orontes’te (Antakya) geçirmeye karar vermişti. İmparatorun elçisi vasfıyla kendisinden sonra tahta geçecek olan Hadrian da tam o sırada Suriye’de bulunuyordu. Binlerce yıllık tarihi olan bu kent, Aka İskender’in generallerinden Seleukos tarafından Asi Nehri’nin şark yakasında kurulmuş ve pozisyonu nedeniyle vakitle Çeşitli kültürlerin bir ortaya geldiği Değerli bir ticaret merkezi olmuştu. “Doğu’nun Kraliçesi” diye anılan Antakya, devrinin en Değerli kentlerinden biriydi. Bilhassa de Roma’nın yavaş yavaş bölgeyi ele geçirmesiyle Birlikte burası da Kıymetli bir Roma kalesi olmuş, Antakya adeta ihya edilmişti. 115 yılında 500 bin civarında nüfusu olan bu kent tarihçilere nazaran periyodunun en Aka üçüncü kenti olmalıydı. Lakin o kış Belde daha da kalabalıktı. Tarihçi Cassio Dio, “Trajan kışı orada geçirdiğinden hukukçular, elçiler, Fazla sayıda asker ve sivil kente akın etmişti. 13 Aralık 115 sabahı Antakya’da dehşetli bir zelzele oldu. Zelzeleden Roma İmparatorluğu’nda ziyan görmeyen yer ve Kamu kalmadı” diye müellif.
Efes Antik Kenti’nde M.S. 262 yılında yaşanan sarsıntıdan sonra en az 11 Aka halk binası yine inşa edildi ya da onarıldı.
“Binalar havaya sıçradı”
Cassio Dio, sarsıntısı de şu sözlerle anlatır: “Önce apansız Aka bir kükreme duyuldu ve bunu muazzam bir sarsıntı izledi. bütün dünya yerden yükseldi ve binalar havaya sıçradı; kimileri havada yıkılıp parçalandı, başkaları ise güya deniz dalgası üzere bir o yana bir bu yana savruldu ve devrildi. yıkıntı Aleni yerde bile Aka bir alana yayıldı. Askerler ve siviller yıkıntı altında kalarak öldüler, Fazla sayıda şahıs de mahsur kaldı. Zelzelesi takip eden artçı şoklar da Fazla büyüktü ve birkaç gün sürdü, bu hayatta kalanların ölmesine neden olurken, çöken binalarda mahsur kalanlar da ya binaların tartısı altında ya da açlıktan öldüler.” Trajan Farklı bir formda hayatta kalmış ve sarsıntısı hafif yaralarla atlatmıştı. zelzele sırasında kaldığı yerdeki pencereden atlamış ve hipodroma sığınmış, artçı sarsıntılarda de burada Aleni havada kalarak kurtulmuştu. Trajan’ın o sırada bölgede bulunan karısının ve Hadrian’ın bu zelzeleden nasıl sağ çıktıkları bilinmiyor ancak onlar da bir formda kurtulmuşlardı. Antakya ve etrafında Fazla sayıda can ve mal kaybına Sebep olan bu zelzelenin akabinde bir tsunami yaşanmış fakat Anadolu’yu vurmamış, daha fazla Lübnan kıyılarında hasara yol açmıştı. 7.5 büyüklüğünde olduğu düşünülen bu zelzelede 400 bin kişinin öldüğü söylenir. İmparator, sarsıntının akabinde kenti onarma faaliyetlerine başladı Ancak projesini bitirecek kadar yaşamadı. 117 yılında ölünce yerine tahta çıkan Hadrian bu faaliyetleri devam ettirdi. Antakya tarihindeki Biricik zelzele bu değildi elbette. Birinci derece zelzele riski olan bir bölgede bulunan kent, M.Ö. 2 ve 1; M.S. 1, 2, 4 ve 6. yüzyıllarda Fazla sayıda ve Aka zelzele yaşadı. Bunlardan 526 yılında olan zelzelesi de anmak gerekir. Mayıs ayının sonlarında olan bu zelzele Suriye ve Antakya’yı vurmuş ve 250 bin kişinin vefatıyla sonuçlanmıştı. Zelzelenin akabinde çıkan yangında da ayakta kalan binaların hepsi yok olmuştu. Bu da o denli Aka bir sarsıntıydı ki Seleukeia Limanı dolan çamurla kullanılamaz hale gelmiş ve tarihte altıncı ölümcül doğal afet ve ikinci ölümcül zelzele olarak yerini almıştır. Zelzeleler hiç durmadı o bölgede ve asla da durmayacak üzere görünüyor.
Ege’de Aka yıkım
Anadolu’daki sayısız sarsıntılardan diğer yıkıcı olanlara bakarsak M.S. 17 yılında Anadolu’nun batısını vuran sarsıntıdan bahsetmek gerekir. Bu zelzele Lidya bölgesinde Aka hasara neden oldu. Yıkım o kadar büyüktü ki Tacitus, İhtiyar Plinius, Strabon ve Eusebius üzere dört Antik çağ tarihçisi bundan bahsettiler. Gece meydana gelen zelzelede en az 12 Belde ağır hasar aldı. Bu kentler; Sardes (Sart), Magnesia (Manisa), Temnos (Menemen), Philadelphia (Alaşehir), Aigai (Manisa), Apollonis (Akhisar), Mostene (Manisa), Hyrkanis (Saruhanlı), Hierapolis (Denizli), Myrina (Aliağa), Kyme (Aliağa) ve Tmolos (Ödemiş) idi. Devrin İmparatoru Tiberius Caesar, bu kentlerin karşılaştığı zorlukların üzerine hepsinin vergi borçlarını iptal etti. M.S. 23’te birebir bölgeyi Öbür bir zelzele vurdu. fakat bu zelzele birebir kentlere ziyan vermedi, daha Fazla Efes (İzmir) ve Kibyra (Burdur) kentlerini etkiledi.
Eski tarihçiler M.S. 17’deki zelzelesi anlattıkları üzere bu zelzeleden bahsetmedikleri için bu zelzele hakkında Çok bir şey bilinmiyor. Lakin İmparator Tiberius’un M.S. 17’de yaptığı üzere bu zelzeleden sonra da etkilenen kentler üzerindeki vergi taleplerinden feragat ettiğini biliyoruz. Kibyra’nın ismine, bu duruma duyulan minnettarlıktan ötürü, Tiberius’un onuruna “Caesarea” sözü eklenmiştir. M.S. 262 yılındaki Aka zelzele de Efes’i hırpaladı. Ufak Asya’nın güneybatısındaki kıyılarda bulunan Öbür kentler de bu zelzeleden etkilendi. Arkeologlar, bu felaketten sonra Efes’teki en az 11 Aka halk binasının yine inşa edildiğini yahut onarıldığını tespit etti. Bu zelzelenin akabinde Ege kıyılarındaki Türlü kentleri yutan bir tsunami de olmuş. Sismologlar, Laf konusu sarsıntının merkez üssünün Ege Denizi olduğunu düşünüyor.
Kibyra kentinin ismine, M.S. 23’te yaşanan zelzelenin akabinde İmparator Tiberius’un vergiden feragat etmesine duyulan minnettarlığın sözü olarak “Caesarea” sözü eklenmişti.
Hatay Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen “Yakto Mozaiği”, zelzelelerde tekraren yıkılan kentin M.S. 5. yüzyıldaki halinden izler taşıyor. Bordürlerdeki betimlemelerde, kent kapısı, devrin villaları, halkın oturduğu konutlar, saray, stadyum ve Asi Nehri’nin köprüleri üzere birçok Bina görülebiliyor. Bordürde kasap, fırın üzere Türlü esnaf kümeleri da yer alıyor.
İstanbul’un surları
stanbul’da da tarihte Fazla sayıda zelzele olmuştur. Hangi birini yazacağınıza karar veremiyorsunuz. İki adedini ele alalım. Bizans İmparatoru II. Theodosius, kenti korumak için Theodosius Surları olarak bilinen Aka savunma duvarları inşa ettirmişti. 447 yılında, surların tamamlanmasından kısa bir müddet sonra kenti bir zelzele vurdu. Sonrasında binlerce insan açlıktan ölmüş olsa da bu sarsıntıdan bahseden eski kaynaklar, sarsıntının neden olduğu rastgele bir mevtten direkt bahsetmezler. Tahminen Fazla insan kaybı olmamıştı lakin surlarda Aka hasar meydana geldi. Bu Emniyet açısından Aka bir meseleydi. Hun İmparatoru Attila’nın o periyotta Balkanlarda etkin olması nedeniyle bu durum Konstantinopolis için Aka bir tehdit oluşturuyordu. Theodosius, 60 gün içinde surların tamirini gerçekleştirmişti. 14 Aralık 557’de de Konstantinopolis Fazla ağır bir zelzele yaşadı. Tarihçi Agathias beşerler uykudayken sarsıntının başladığını ve bütün binaların yıkıldığını, kentin tanınmayacak hale geldiğini müellif. Ayasofya’nın, Belde surlarının ve limana yakın bölgenin Fazla ağır hasar aldığı bir zelzele olarak tarihe geçer bu afet. Ayasofya’nın zelzelede zayıflamış olan kubbesi bir Yıl sonra büsbütün çöker. Surlar Önemli hasar aldığı için Hunlar, 559 yılında duvarların hasarlı kısımlarından geçmeyi başarırlar.
İstanbul surlarının Marmara Denizi kıyısından Tekfur Sarayı’na kadar uzanan kısmı, İmparator II. Theodosius tarafından inşa ettirilmiştir. Surların sarsıntılarda yıkılması Emniyet meselesine neden oluyordu.
Kahramanmaraş depremi
6 Şubat 2023’te meydana gelen sarsıntı, Kahramanmaraş sarsıntısı olarak isimlendiriliyor. Kentte tarihte de Kıymetli sarsıntılar olmuştu. Bunlardan tahminen en değerlisi, Urfalı Mateos’un 1114, Bar Hebraeus’un (Abû’l Faraç) 1115 olarak tarihlediği sarsıntıdır. (Buradaki tarih farkı Fazla Kıymetli değil, takvim farkından Dolayı bu stil karışıklıklar olabiliyor.) Urfalı Mateos’a bakılırsa, 1114 yılının 29 Kasım Pazar günü sabahın erken saatlerinde olan sarsıntıdan kimse sağ çıkamamış, 40 bin şahıs ölmüştü. Bu zelzele Adıyaman, Şanlıurfa, Antakya ve Halep’i de yıkıp geçmişti. Kar yağışı nedeniyle de Etraf bölgelerde yaşayan ve konutları yıkılan beşerler soğukla karşı karşıya kalmıştı. Bar Hebraeus sarsıntısı “Son derece şiddetli bir Zelzele oldu. Bu yüzden Tüm Maraş kenti yer altına gömüldü ve Tüm kent, halkı için bir mezar oldu” kelamlarıyla anlatır. Bundan tam 400 Yıl sonra 1513’te Yine Kahramanmaraş merkezli bir zelzele olmuş ve akabinde bölge bu manada uzun bir sessizliğe bürünmüştü. Uzmanlar, 1500’lerden itibaren sessiz olan fay segmentinde oluşan boşluğa “Maraş Sismik Boşluğu” isminin verildiğini belirtiyor. şark Anadolu Fay Hattı’nda 19. yüzyıldan beri gerçekleşen zelzele serisinde bir Biricik bu boşluk kalmıştı. O da 6 Şubat’taki sarsıntıyla Bir arada kırıldı ve ne yazık ki tarihteki Aka sarsıntılar ortasında yerini aldı.
Hermes ve iki öğrencisinin mezar taşı
Kapıdağ Yarımadası, Nikomedia (İzmit) ve Nikaea’da (İznik) M.S. 120’de meydana gelen zelzele, bölgede ağır hasara yol açmıştı. Nikomedia büsbütün yıkılmış, Nikaea ağır hasar almıştı. Bu sarsıntının Çabucak akabinde Marmara Denizi’nde bir tsunami görülmüş. Nikomedia’da bu sarsıntının yıkıntıları ortasında eğitmen (pedagogos) Hermes ile iki Ufak öğrencisinin cesetleri birbirine sarılmış halde bulundu. Öğrencilerin babası Thrason, iki çocuğunun ve öğretmenlerinin anısını yaşatmak için bir mezar taşı diktirdi. Mezar taşındaki kabartmada eğitmen ellerini iki yanındaki öğrencilerinin omuzlarına koymuş, onları korur biçimde tasvir edilmiş. Bu mezar stelinin üzerinde “Diogenes oğlu Thrason bu taşı, oğulları olan beş yaşındaki Deksiphanes ile dört yaşındaki Thrason ve onları eğiten Hermes için diktirdi. Hermes, sarsıntının yıkıntıları ortasında bile öğrencileri ile bu halde kucaklaşmıştı” diye yazıyor. Bu stel, Louvre Müzesi’nde sergileniyor.
Yorum Yok