Doç. Dr. Koray Toptaş | koraytoptas@gazi.edu.tr/ Gazi Üniversitesi- Çocuk her çağda kuşağın ve toplumsal hayatın devamlılığının garantisi demektir. Günümüzde olduğu üzere Eski çağ toplumlarında da çocuğun Hariç tehlikelere karşı korunması ailenin Temel görevlerindendi. Eski Mezopotamya ataerkil aile yapısına nazaran çocuk, babasının otoritesinin hâkim olduğu bir aile içerisinde büyür ve sosyalleşirdi. Özgürlükleri kısıtlı olan çocuklar, ailelerin isteğine ve toplumun anane göreneklerine Müsait olarak yetiştirilirdi. Yazılı dokümanlar onların varlığına, toplumdaki rollerine, haklarına dair birçok ayrıntıyı bizlere sunuyor. Evraklar çocuğun korunması, evlat edinilmesi, eğitimi, velayeti ve miras hakkı üzere Çeşitli bahisleri içeriyor. Çivi yazılı metinlere nazaran Eski Mezopotamya toplumunda çocuk sahibi olmak ailenin Değerli hedeflerinden birisiydi. Bir çocuğun doğumunun, Özellikle de erkek çocuğun doğumunun, aile için kıymeti büyüktü. Aileler çocuk sahibi olabilmek için ilahlara dualar eder, armağanlar sunarlardı. “Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Dünyası” isimli Sumer hikayesine nazaran, insan ne kadar çocuk sahibi olursa öbür dünyada o kadar âlâ yaşamaktaydı. Bu sebeple çocuk sahibi olmak için her yola başvurulmaktaydı. mesela bir adam çocuğu olmaması durumunda ikinci bir eş alabilirdi ve bayanın çocuk doğuramaması boşanma sebebi sayılırdı. Bu durum Mezopotamya’daki yöneticiler için de kıymetliydi. Özelikle hükümdarın vefatından sonra tahtı devralacak çocuk ya da çocuklarının bulunması kraliyet ailesinin hatta devletin devamlılığı için bir gereklilikti. Lagaş Hükümdarı Ur-Nanse’nin karısı ve çocuklarıyla Bir arada tasvir edilmesi, hükümdarın kendinden sonra soyunu devam ettirecek çocuklarının varlığını sergilemek istemesinden kaynaklanmış olabilir.
Kucağında çocuğunu taşıyan bir anne.
Eğitim metotları
Toplum içinde yer alabilecek, yaşadığı etrafa yararlı olacak bireyler yetiştirmek için çocuğun eğitimi cemiyet ve aile için Aka Ehemmiyet arz etmekteydi. Eğitimin birinci maksadı öğrencilere okuryazarlık ve matematikle ilgili Temel bilgi ve maharetleri kazandırmaktı. Eski Mezopotamya’da okullar, “tablet evi” (Sümerce “E.DUB.BA”, Asurca “bit tuppi”) olarak isimlendirilirdi. Okulların başında “uzman” yahut “tablet meskeninin babası” olarak isimlendirilen Okul müdürleri bulunurdu. Birinci eğitim binaları, öğrenmenin birinci Aleni merkezleri olan tapınaklara bitişikti. Sonraları eğitim tapınaklardan başka Özel binalar içinde yapılmaya başlandı. Kimi okulların kalıntıları Ur, Nippur, Sippar ve Mari’de ortaya çıkarılmıştır. Eğitim metotları ve eğitim malzemeleri kâtipler tarafından belirlenirdi. çok sayıda Örnek içeren aritmetik, tarih, coğrafya, matematik ve yazın alanında eğitim malzemesi vardı. Temel öğrenme metodu kopya yaparak işaretlerin yazımında pratiklik kazanmaktı. Nippur’da okulun birinci gününe ilişkin bir tablette işaretlerin öğrenilmesinde tekrar tekrar tıpkı işaretin kopya edildiği görülür. Okul tableti denilen bu stil dokümanların sayısı epey fazladır. Birinci kademe olan Temel eğitimin tamamlanmasından sonra söz ve cümleler tekrar tekrar kopyalanarak yazma sanatının incelikleri öğretilmeye çalışılırdı. Bu kademede öğretmen, tabletin üst kısmına bir Tümce müellif, öğrenciler de bu cümleyi tekrarlayarak kopya ederdi. Yanılgılar, Muallim yahut “büyük kardeş” tarafından düzeltilirdi. Sıkı bir disiplin ile sürdürülen bu eğitim mühletinin devamında Fazla uzun metinlerin okunması, kopya edilmesi ve kat sorunlarına dayalı matematiksel süreçlerin yapılması istenebilirdi. Günümüzde gayrimeşru doğan yahut ekonomik nedenlerle terk edilen çocukların korunması, büyütülmesi, eğitilmesi toplumda toplumsal bir mesuliyet haline gelmiştir. Günümüzde bu sorumluluğu devletler üstlenmekte, yanı Dizi evlat edinme sistemi de uygulanmaktadır. Eski Mezopotamya’da da çocuklar yoksulluk, kıtlık, hastalık ve savaşlar nedeniyle ortada kalmış; Bazen Vakit tahlil olarak evlat edinme yoluna gidilmiş, bu yolla hem çocuklar aileye kavuşmuş hem de çocuksuz aileler çocuk sahibi olmuş. Mezopotamya’da çocuksuzluk kabul edilemez bir durumdu. Daha Evvel de belirtildiği üzere çocuğun olmaması halinde erkekler ikinci bir eş alabilirlerdi. Çocuk sahibi olmanın diğer yolu da evlat edinmeydi. Doğduktan sonra terk edilmiş çocuğu evlat almak en kolayıydı. Aka çocukların evlat edinilmeleri ailelerin, çocuklarının büyütme ve besleme masraflarını karşılayamadıklarında, satış yoluyla gerçekleşirdi. Köleler özgürleştirilip evlat edinilebilirlerdi. Bir adam kimsesiz yahut ailesiyle yaşayan bir çocuğu evlat edinebilirdi. Ailesi olan bir çocuğun evlat edinilmesinde ailenin isteği gerekliydi. Bir adam bir çocuğu evlat olarak aldığında onun bütün bakımını üstlenir, gereksinimlerini giderir, ticaret, kâtiplik yahut bir Uğraş öğretebilirdi. Evlat edinme sadece çocuksuz çiftler tarafından gerçekleştirilmezdi. Evlatlık alma, kişinin yaşlılığını garanti altına almasının bir yoluydu. Beşerler yaşlandıklarında onlara bakacak, onlarla ilgilenecek bireylere gereksinim duydukları için de evlat edinebilirlerdi. Bu durum karşılıklı Menfaat bağına dayanıyordu; evlatlık, evlat edindiği ailenin yaşlılık günlerinde yanında oluyor, buna karşılık o aile de çocuğu mirasına varis tayin ediyordu.
Lagaş Hükümdarı Ur-Nanse’nin karısı ve çocuklarıyla Birlikte tasvir edildiği kabartma.
Miras hakkı
Ailesinin ismini ve soyunun devamını sağlayacak olan erkek çocuklar babalarının miraslarının mutlak varisiydi. Bu kanunlarda ve vasiyetnamelerde açıkça belirtilir. Lakin kızların ya da ikinci eşten olan çocukların miras hakkıyla ilgili kimi problemler ortaya çıkabiliyordu. Kanunlarda kız çocuklarının miras durumuna Çok değinilmemiştir fakat birtakım Özel durumlarda kızların mirastan Pay alabildikleri görülüyor. Bilhassa tapınakta vazifeli rahibelerin mirastan Pay alabildikleri biliniyor. Kızın ilahın bir hizmetkârı olmasının babanın inancı açısından Kıymetli olduğunu söylemek pek de yanlış olmaz. Bu durum dışında kız çocuklarının mirası, çoklukla evlenirken babalarının verdiği çeyizleriydi. Hammurabi Kanunları 162. unsurda annelerin çeyizlerinin miras olarak çocuklarına intikal ettirildiği belirtiliyor. kanun hususları ve birtakım ferdî mukavele ile vasiyetnameler, miras sahibinin iki eşinden de çocuk sahibi olması durumunda miras paylaşımında meselelerin yaşanmış olduğunu kanıtlanıyor. Mezopotamya kültüründe birinci eş ve ondan olma çocuklarının haklarının ayrıcalıklı bir pozisyona yükseltilmek istendiğini gösteren mukavelelerin varlığına karşın, Hammurabi Kanunlarının 167. unsuru, Adalet prensibinin gözetildiğini gösteriyor. Lakin burada ikinci eşin statüsünün de belirleyici olduğunu Anlatım etmek gerekir. mesela ikinci eş köle statüsündeyse bu bayandan olan çocuklar, baba tarafından resmi olarak garanti altına alınmadıysa mirasta hak sav edemiyorlardı.
Nippur’da okulun birinci gününe ilişkin bir tablette işaretlerin öğrenilmesinde tekrar tekrar tıpkı işaretin kopya edildiği görülür.
Alınıp satılabiliyordu
Kaynaklarda çocukların ne yazık ki bir meta üzere alınıp satıldığı, kiralandığı, rehin verildiği örnekler mevcuttur. Örneğin, Orta Asur Devri’nde bir kişi, alacaklarına karşılık olarak borçlunun çocuğunu rehin olarak alabilir ve köle olarak satabilirdi. Bu periyoda ilişkin evraklarda babaların borçlarına karşılık çocukların teminat olarak gösterildiğine, rehin olarak verildiğine ya da kiralandığına dair ispatlar bulunuyor. Bu üzere örnekler çocukların aile için Aka Ehemmiyet arz etmesine karşın, birtakım durumlarda bir araç, bir çıkar ögesi olarak kullanıldıklarını gösteriyor. Fakat bu durumun keyfi olmadığını, çocuğun bu formda istismar edilmesinde, ekonomik kahırların ve birtakım Özel sebeplerin tesirli olduğunu söylemek yanlış olmaz. Çocukların hayatını etkileyen meselelerin en değerlisi esir alınmalarıydı kesinlikle. Bilhassa savaşlarda yenilen ülke ya da kentin insanları ki, bunların içerisinde Değerli oranda çocuklar da vardı, kazanan devletin ekonomik ve siyasi emellerine hizmet etmek üzere ülkelerinden sürülürlerdi. Herhalde bu durumun savunmasız çocukların ruhlarında açtığı yaraları düşünen olmazdı. Çocukların esir alınmasını belgeleyen görsel delillerden birinde sürgün sırasında çocuğuna su veren Kaldeli bir bayan, başkasında Elam’dan sürülenler ortasında annesinin omzunda bir çocuk yer alır.
Sürgün sırasında çocuğuna su veren Kaldeli bir bayan.
Tanrıların hizmetine sunuluyordu
Çocuk sahibi olmak toplumsal devamlılığın bir gereği olmanın yanı Dizi birtakım manevi hedeflere da hizmet edebiliyordu. Eski Mezopotamya toplumunda yöneticilerin ya da Alelade insanların çocuklarını ilahların hizmetine sundukları örneklere sıkça rastlanır.
Bu hareketin ardındaki Sebep rabbin isteğini kazanma yahut ona karşı sorumluluğunu yerine getirme isteği olabilir. Bu uygulama görsel sanatlarda da yansımıştır. Babil Hükümdarı II. Meli-şipak, elinde bir müzik aleti tutan kızını -rahibe olarakoturan bir rabbin hizmetine sunarken tasvir edilmiştir.
Çocuk ve Ebeveyn figürleri
Mezopotamya sanatına ilişkin kabartma ve pişmiş topraktan yapılmış Ufak heykeller ortasında da çocuk ve aile temasını başarılı bir formda işleyen örnekler bulunuyor. En yaygın temalardan birisi, kucağında çocuğu taşıyan ya da emziren Ebeveyn motifidir. Bu motif hem aile içindeki Samimi havayı yansıtmakta hem de doğum ve anneliğin mucizevî yanını görmemizi sağlamaktadır.
Elam’dan sürülenler ortasında annesinin omzunda bir çocuk.
Yorum Yok