Prof. Dr. İlhan Aksoy | ilhan.aksoy@omu.edu.tr/ Ondokuz Mayıs Üniversitesi- Aile, eski Türk cemiyetinde toplumsal yapının çekirdeğini oluştururdu. Ailenin merkezinde de baba, oğul ve torunlar yer alırdı. Fakat daha kuvvetli olabilmeleri için aileler, dedenin yönetimi altında toplanırlardı. Evlenip giden kızlar ile onların çocukları, aileden sayılmazdı. Ailenin yanında Türklerde akrabalık bağlantıları de ileri düzeydeydi. Eski Türkçe sözlüklere bakıldığında akrabalık ile ilgili yaklaşık yüze yakın terim bulunmaktadır. Bu da bize Türk toplumunun, bulunduğu coğrafyadaki komşu kavimlere göre toplumsal bağlantılarının gücünü gösterir. Türklerin, dünyanın dört bir yanına dayanmalarına Karşın varlıklarını müdafaaları da bu birliğe verilen kıymetten kaynaklanmaktadır. Toplumda merasimin Aka bir kıymeti vardı, hatta bunun en âlâ anlatan Laf hiç elbet “töre konuşunca han susar” tabiridir. Aile üyelerinin “Ben ölürsem çocuklarım ve eşim ne olur?” diye bir tasaları yoktu. Zira kendinden sonra ailesine kimin bakacağı törece tayin edilmişti. Ailenin yoksulluk içinde ve sahipsiz bir formda yaşamasına töre müsaade etmezdi. Böylelikle aile kurumu korunuyor, toplumdaki aidiyet fikri de pekiştiriliyordu.
Kang, cet, baba
Eski Türklerde babaya “kang” denirdi. Bu söz yerini daha sonraları “ata”ya bırakmıştır. Bu devirde çocuğun klâsik yöntemlerle yetiştirildiği bir sosyalizasyon süreci kendini gösterir. Oğlu yetiştirme babanın, kızı yetiştirme ise annenin misyonuydu. Hürmet sunuşu da buna Enlem olarak Ebeveyn ve babadan başlıyordu. Hürmet sunuşuna başlanırken, Evvel “anam ve babam” denir, daha sonra ulu şahıslara geçilirdi. Bu demek değildi ki Türklerde babaya hürmet sonsuzdu. Biraz Evvel de bahsettiğimiz üzere töre Tüm bu kavramların üstünde tutulan bir kıstastır. Çünkü Mete Han, töreye karşı geldiği için babasını öldürmüştür. Olayı kısaca özetlemek gerekirse; Asya Hun İmparatorluğu’nun kurucusu olan Teoman, oğlu Mete Han’ın yerine, Çinli eşi Yenşi’nin oğlunu veliaht tayin etti. Töreye nazaran Türk hatundan olan, has bir Türk’ün tahta geçmesi gerekiyordu. Mete Han’ın üvey annesi Çinliydi. Çinli bayandan olan erkek çocuk tahta geçemezdi. Yaşanan birçok olaydan sonra güçlenen Mete Han, üvey annesini, kardeşlerini ve babasını öldürerek, M.Ö. 209 yılında kağan oldu. Toplumda babaya ve oğula düşen farklı ayrı görevler vardı, meselâ baba oğlunu evlendirmek zorundaydı. Şayet baba bunu yerine getirmez ise oğul babasından zorla masraflarını alabilirdi. Türklerde ailenin bölünmemesine Aka Ehemmiyet verilir, bu nedenle oğlan evlendikten sonra babasının müsaadesi olmadan konutundan ayrılamazdı.
Annenin yeri
Dünyanın öteki uygar toplumlarında olduğu üzere, Türk toplumunda da bayan, lisanın ve kültürün aktarıcısı pozisyonundadır; hatta “ana-dil” tabiri de buradan kaynaklanmaktadır. Eski Türklerde anneye “ög” denirdi. Bu gün kullanılan “öksüz” sözü de buradan gelmektedir. Babadan sonra aileyi Ebeveyn temsil ederdi. Bunun için annenin yeri diğer akrabalardan daha ileri olurdu. Babanın mirası anneye kalır ve çocukların da vasisi Ebeveyn olurdu. Türk toplumunda anne ismi, babadan daha Evvel zikredilerek “ana-baba” denilirdi. Türklerde olağan ve ölçülü bir baba ailesi vardı. Dul kalmış bir bayan Şayet çocukları küçükse çocuklarının vasisi olurdu. Aka oğul varsa meskenin reisi o olurdu. Bayanlar çadırın çözülmesi, kurulması otomobile yüklenmesi, süt sağma, tereyağı ve peynir çıkarma, cilt personelliği; ayakkabı, keçe giysi, keçe imali vb. işlerle uğraşırlardı. Türk bayanlarının özgür olduğu, Asya Hunlarından beri cet binip ok attığı, savaşlara katıldığı, top oyunu ve güreş üzere ağır sporlar yaptığı tespit edilmiştir. Namus ve iffetine düşkünlüğü yabancı kaynaklarda Özellikle belirtilen Türk bayanı, prestij sahibi olup savaşta Hasım eline geçmesi Aka zillet sayılırdı.
Oğullar ve kızlar
Türklerde çocuk sahibi olmak ve jenerasyonun devamını sağlamak her Vakit Değerli olmuştur. Eski Türklerde “oğul” evlat demekti, Anadolu’da oğula “oğuş” denirdi. Oğul babasına, kız anasına çekmeliydi. Bunun için Soylu ve güzel oğlana “ataç”, uygun kıza da “anaç” denirdi. Eski Türk adetlerine nazaran “küçük oğlan”, babasının konutunda oturan ve baba ocağını devam ettiren çocuktu. Bunun için de en Ufak erkek çocuğa “Ot-Tegin”, yani “Ateş-Prensi”, baba ocağını devam ettiren çocuk denirdi. Töreye nazaran hükümdar olamazlardı Ancak babalarının mal ve serveti miras olarak onlara düşerdi. Türklerde kız ile erkek çocuklar ortasında aile içinde ayrılık gözetildiği görülmemektedir. Oğullar evlendikçe farklı meskenlere taşınırlardı. Kız çocuğu evlendikten sonra koca meskeninin üyesi olur, baba konutundaki hakkı yani miras hissesi da koca konutuna çeyiz olarak giderdi. Dede Korkut’un bir kıssasına nazaran han, verdiği bir ziyafette, oğlu olan konukların Beyaz otağda, kızı olanların Kırmızı otağda, çocuğu olmayanların ise kara otağda ağırlanmasını buyurmuştur. Bu Türklerde çocuksuz ailelerin horlandığını göstermektedir.
Ailede eğitim
Eski Türklerde eğitim kültüre dayalı biçimde gelişirdi. Okul ve gibisi kurumlar bulunmadığından aile eğitimi temeldi. Aileler taşıdıkları her fazileti, beceriyi çocuklarına kazandırma uğraşındaydılar. Bireyler hayvan bakıcılığı, çadır işleri, göçmek, yerleşmek, silah-giysi-ev eşyası üretmek, yemek, içmek, yarış, spor, müzik, cümbüş üzere bilgi ve marifetleri Ufak yaşlarda aile içinde kazanırlardı. Örneğin, Hun savaşçısı daha çocukluk çağında eğitimlere başlardı; şimdi ayakta durabilen bir Hun çocuğunun yanında eyerli bir Beygir bulunurdu. Kuşkusuz çocuklara kelamlı olarak masal, efsane ve inançlara ilişkin kültürün de aktarıldığı eklenmelidir. Klasik toplumlarda çocuk, okulda değil, mahallede Hısım ve komşular ortasında toplumsallaşır. Günümüzde bu klâsik Bina kaybolmuştur. Pedagoglar, Türk aile sistemini geliştirmek ve yaygınlaştırmaktan çok, batı standartlarına kavuşturmaya yönelik çalışmalara öncelik vermektedirler. Bu taklitçi yaklaşım toplumda özden kopmaya neden olmaktadır. Günümüzde Türklerin yedi kıtada Mevcut olduğunu söyleyebiliriz. birey olarak da ayakta kalabilmesini kuvvetli aile yapısına borçludur. Bu dağınıklığa Karşın eğitim, kültür, tarih, iktisat, sanat üzere alanlarda ortak paydada devinim etmelerinin temelinde bu aile yapısı gelmektedir. Dünyada kuvvetli devlet kurmanın yolu kuvvetli aile yapısından geçmektedir. Geçmişte olduğu üzere günümüzde de toplumun Temel taşını Türk aile yapısı oluşturmaktadır. Orhun ve Yenisey yazıtlarında da belirtildiği üzere Türk halkları tıpkı medeniyetin mirasçılarıdır. Bu nedenle aile kurumu milletimizi ve devletimizi ayakta tutan en Değerli desteğimizdir.
Ad koyma geleneği
Çocuğun doğumundan sonra en Değerli olay isminin konması idi. Dede Korkut’un bir öyküsünde, Dirse Han isminde bir beyin oğlu, azgın bir boğa ile gayret ederek boğayı yere serer. Dede Korkut, çocuğun babasına, “Bayındır Han’ın Beyaz meydanında bu oğlan Savaş etmiş, bir boğa öldürmüş. İsmi Boğaç olsun, ismini ben verdim yaşını İlah versin” diyerek ismini koyar. Çocuğa ikramlar verilir. Görüldüğü üzere çocuğa bir muvaffakiyet gösterdikten sonra, bir merasimle isim koyulur. Osmanlıların kurum periyoduna kadar bu anane bozulmadan yaygın olarak devam etmiştir.
Yorum Yok