Prof. Dr. Sabri Karadoğan | skaradogan@dicle.edu.tr/ Dicle Üniversitesi- Bin yıllardır insanoğlu yeryüzünü kendi gereksinimleri ve emelleri doğrultusunda tüketip kullanıyor, biçimlendirmeye ve hatta değiştirmeye çalışıyor. Fakat Vakit vakit unutulan şey tabiatın kendine mahsus bir işleyişinin, maddelerinin, şartlarının olduğudur. tabiat kimi süratli kimi de yavaş bir biçimde “afet” dediğimiz felaketlerle bunu tekraren hatırlatmaya çalışır: “Doğru kullan, akla yatkın yaşa.” Anadolu’nun Özellikle batı ve Güney kıyıları Klasik Dönem’de hayli kuvvetli ve Varlıklı uygarlıklara ve bunların görkemli kentlerine sahne olmuştur. Her biri, bereketli Anadolu coğrafyasının denizlere ve batı dünyasına açılan birer kapısı sayılan Troya, Ephesos (Efes), Miletus (Milet), Patara üzere Kıymetli liman kentleri ve bunların etrafındaki ihtişamlı kentlerin en Aka çekincesi, bölgenin tektonik özelliklerinden kaynaklanan ve Daimi yaşanan, Aka yıkımlara neden olan depremlerdi.
Depremin yıktığı kentler
Kyzikos: Mysia bölgesinin Değerli kentlerinden biridir. Yerleşim ılıman iklime, verimli topraklara, Varlıklı orman ve otlaklara, Marmara’nın sağladığı balıkçılık ve ulaşım avantajlarına, korunaklı doğal limanlara sahipti. Bunlara bağcılık ve şarapçılık, ipekböcekçiliği, zeytincilik üzere faaliyetler de eklenince Kyzikos’un Değerli bir yerleşim merkezi olması kaçınılmazdı. Lakin 943 sarsıntısında kentin yarısı yerle bir oldu. 1063’teki ikinci bir sarsıntıyla kentin tümü yıkıldı ve beşerler göç etmek zorunda kaldı.
Hierapolis ve Laodikeia: Hierapolis, şifalı sıcak suları olan bir yöredeydi. Lakin sık sık sarsıntıdan etkileniyordu. M.S. 17’de yaşadığı felaketle yerle bir oldu. Hierapolis’in yakınına kurulan Laodikeia, Ünlü kehanet merkezi Apollon Tapınağı ve yakınındaki şifalı sıcak su kaynaklarıyla Hierapolis’in termal tedavi merkezi olarak Ehemmiyet kazanmıştı. Neron periyodunda yaşanan şiddetli bir zelzeleyle kent yerle bir oldu. Tekrarlayan sarsıntıların tesiriyle Laodikeia halkı, kentlerini terk etti ve etraftaki köylere, kasabalara yerleşti. Laodikeia giderek harabeye dönüştü.
Teira (Tire): Ufak Menderes (Kaystros) havzasının Değerli bir kentiydi. Pozisyonu, Güçlü su kaynakları, verimli toprakları ile bir çekim merkeziydi. Ephesoslu zenginler, üst seviye bürokrat ve kumandanlar mesire-sayfiye yeri olarak tercih ettikleri Teira’ya bahçeli köşkler ve mermerden saraylar yaptırmışlardı. Ancak yer sarsıntıları Teira’yı da rahat bırakmadı. M.S. 260’da Fazla şiddetli bir zelzele kenti yerle bir etti.
Kaybolan limanlar
Antik çağ uygarlıkları yaşadıkları zelzele felaketleri sonucu kazandıkları tecrübelerle kentlerini kayalık sırtlara inşa ettiler. Lakin yer kabuğunda meydana gelen alçalma ve yükselmeler, alüvyal boğulma, akarsu aşındırma ve biriktirme süreçleri üzere sessizce işleyen yeryüzü gerçeklerini hesaba katmadılar. Görkemli liman kentlerinin birden fazla, görünürde epeyce uygun korunmuş koy ve körfezler üzerinde kurulmuştu. Verimli toprakları sulayan Skamander (Karamenderes), Kaikos (Bakırçay), Hermos (Gediz), Kaystros (Küçük Menderes), Maiandros (Büyük Menderes), Kalbis (Dalyan Çayı), Ksanthos (Eşen Çayı), Orantes (Asi) üzere akarsuların denize döküldükleri yerlerdeydi. Bu akarsular, taşıdıkları alüvyonlarla koy ve körfezleri doldurarak liman fonksiyonlarını yitirmelerine neden oldular. Bu Değerli kentlerin sakinleri bir gün gemilerin çamura saplandığını gördüklerinde şaşkına döndüler. İşte birer birer tarih sahnesinden çekilen bu kentlerden kimileri:
Teuthrania: Bergama’nın Süleymanlı köyü yakınlarında, Kalarga Zirve üzerine kurulmuştu. Geçmişte yerleşimin körfez içinde yer Meydan bir ada yahut yarımada üzerinde olduğu, körfezin Bakırçay’ın alüvyonları ile dolarak ovaya dönüştüğü düşünülüyor.
Ephesos: Birinci kent M.Ö. 3000’lerde Ayasuluk Tepesi’ne yani Selçuk ilçesinin bulunduğu alana kurulmuş. M.Ö. 1050 yıllarında Yunanistan’dan gelen göçmenler Ufak Menderes Nehri’nin ağzına bir kent kurdular. M.Ö. 300 yıllarında kent, bugünkü yerine, Bülbül ve Panayır dağlarının yamaçlarına taşındı. Bölgenin en Aka liman kenti ve ticaret merkezi olan kentte 200 bin şahıs yaşıyordu. Sık yaşanan zelzeleler ve Ufak Menderes’in taşıdığı alüvyonlar denizi doldurmaya, liman giderek fonksiyonunu yitirmeye başladı. kent değerini de kaybedince Selçuklu Dönemi’nde yine Selçuk ilçesinin olduğu yere taşındı.
Miletos: Kalıntıları, Aydın’ın Söke ilçesinin Balat köyü yakınlarındadır. İonia’nın Değerli liman ketlerinden biri olan Miletos, Aka Menderes’in Ege Denizi’ne döküldüğü yerde Beşparmak/Latmos Dağlarının batısında kurulmuştu. Evvelce Beşparmak Dağlarına kadar uzanan deniz, Miletos önlerinde geniş bir körfez oluşturuyordu. Körfez, Aka Menderes’in getirdiği alüvyal birikintilerle doldu, oluşan bataklıkla denizden ayrılarak günümüzde Bafa/Çamiçi ismini Meydan göle dönüştü.
Priene: Söke yolu üzerinde, Mykale (Samsun) Dağı’nın Güney yamacındadır. Kentin önünde geniş ve düz bir ova uzanmaktadır. Geçmişte bu ovanın bulunduğu yer denizdi. M.Ö. 1000 yılında kurulan kent de deniz kıyısındaydı. Aka Menderes’in getirmiş olduğu alüvyonlar Evvel kentin limanlarını sonra da kenti altına aldı. Kent, M.Ö. 350’de Mykale Dağı’nın yamacına taşındı.
Kaunos: Muğla’da, eski ismi Kalbis olan Dalyan Çayı üzerinde Kıymetli bir yerleşmeydi. Köyceğiz Gölü’nü Ege Denizi’ne bağlayan Dalyan Çayı’nın taşıdığı alüvyonlar, kentin limanını doldurdu. Gemiler giremiyor; girenler de kumlara saplanıp kalıyordu. Liman çalışamaz hale gelince kent ehemmiyetini yitirdi.
Patara: Teke Yarımadası’nın güneybatısında yer Meydan Eşen Ovası, Eşen Çayı’nın taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur.
Ovanın bulunduğu Meydan Buzul Çağı sonrasında körfeze dönüşmüştü. Deniz düzeyi yükselmesi durduğunda ise bu Sefer Eşen Çayı, taşıdığı alüvyonlarla körfez içinde delta oluşturmaya başladı. FethiyeKalkan ortasında yer Meydan Patara, Likya’nın en Değerli kentlerinden biridir. Pataralılar Eşen Çayı’nın oluşturduğu deltayı liman olarak kullanmaya başladılar. Lakin alüvyon taşınmaya devam ettikçe delta büyüdü; liman kumlarla doldu, vakitle kent de liman da ehemmiyetini yitirdi.
Kapıdağ eteklerinde Erdek yakınlarında bulunan Kyzikos, zelzeleler nedeniyle terk edildi.
Amik Ovası
Antakya kent merkezinin güneybatısında yer Meydan Amik Ovası’nın bulunduğu Meydan da Buzul Çağı sonrasında körfez halindeydi. Denizin yükselme suratı azalıp bugünkü seviyesine ulaşınca, başta Asi Irmağı olmak üzere akarsular taşıdıkları alüvyonlarla buradaki körfezi doldurmaya başladı. Alüvyonlarla oluşan ovada ırmağın deltaya açıldığı noktanın kuzeybatısına Sabuniye, (M.Ö. 15. yüzyıl), kıyıdan 1.6 km içeride, ırmağın yakınına al Mina (M.Ö. 750) ve deltanın kuzeybatı köşesine Seleukeia Pieria/Samandağ (M.Ö. 300) kuruldu. Alüvyal boğulma sürdükçe Sabuniye ve Mina, liman özelliğini kaybetti. şark Seleukeia Pieria ve kentte bulunan Akdeniz’in Değerli limanı, bugün Musa Dağı’ndan inen derenin taşıdığı alüvyonlarla dolma tehlikesi altına girince Musa Dağı’nı delerek Titus Tüneli’ni açtılar. Böylelikle akarsuyun istikametini değiştirmeyi başardılar. Lakin Yeniden de öngöremedikleri olaylar vardı: Kent, 526 ve 528 yıllarında iki Aka sarsıntıyla yerle bir oldu. Ayağa kalkmayı başaran kent, nihayet zelzeleyle bir Sefer daha yıkıldı. Burada yer verdiklerimiz üzere antik kentlerin birçok öngörülemeyen Öbür yeryüzü süreçleriyle değerini yitirdi. bütün bu uygarlıkların varisi olarak hâlâ bu coğrafyada yaşıyoruz ve Vakit vakit deneyimlediğimiz fakat bir müddet sonra unuttuğumuz afetleri konuşuyoruz yalnızca. Bundan fakat global etrafımızı tanıyarak, bilimsel bilgiye, akla ve doğal etrafın işleyişine Müsait bir yeryüzü ömrü kurgulayarak kurtulabiliriz. Halkımıza güç, hayatını kaybedenlere rahmet, yaralananlara sıhhat dilerim.
Troya’nın kaderi
Alüvyonlar nedeniyle tarih sahnesinden çekilen kentlerden biri de Troya. Troya’nın kalıntıları, Karamenderes ve Dümrek ırmaklarının vadileri ortasındaki platonun eteğinde, Ege Denizi kıyısından 6 km ve Çanakkale Boğazı kıyısından 4.5 km uzaklıktadır. nihayet Buzul Çağı’nda alçalan deniz, Buzul Çağı’nın sona ermesiyle süratle yükselmiş, Karamenderes Vadisi’ne sokularak burada bir körfez oluşturmuş. Troya günümüzden 5000 Yıl Evvel bu körfeze uzanan bir sırtın ucunda kurulmuş. Homeros’un İlyada isimli yapıtında tanımladığı Troya etrafı, Kenar çizgisi ve Cenk alanının bugünkü coğrafyaya bakılarak kıymetlendirilmesi Muhtemel değildir. Çünkü savaşın geçtiği yıllarda Kenar çizgisi Troya sırtının batısındadır. Körfez, Vakit içinde Karamenderes’in taşıdığı alüvyonlar ile dolarak ova halini almış; Homeros’un Laf ettiği alanlar da metrelerce alüvyonun altında kalmıştır.
Yorum Yok