Prof. Dr. Hakan Yiğitbaşıoğlu | yigitbasioglu@gmail.com/Ankara Üniversitesi- Volkanlar; güçleri, çıkardıkları malzeme ve etraflarına tesirleri üzere nedenlerle ebediyen insanların dikkatini çekmiştir. Volkanik aktiflikle ilgili bugüne kadar bulunabilen en eski kayda, Neolitik Çağ’da kurulan ve Medeniyet tarihinde Fazla Değerli bir yeri olan Çatalhöyük’teki bir duvar fotoğrafında rastlanmıştır. Bu fotoğrafın Aksaray’daki Hasandağ’ın püskürmesini yansıttığı varsayılıyor. Volkanların gücü, insanlara, onların tanrısal güçler taşıdıklarını düşündürmüştür. Volkan sözü Roma mitolojisinde, ocağında demiri döverek öbür ilahlara silah ve zırh yapan Allah Vulcan’dan gelmektedir. Vulcan’ın ocağının bulunduğu yerlerde Faaliyet gösterdiği düşünülen bu tip dağlara Latincede “Volkano” ismi verilmiştir.
Volkanik ada
Ege Denizi’nde irili ufaklı Fazla sayıda ada bulunuyor. Kiklad Takımadaları içinde yer Meydan volkanik adalardan Santorini (Yunanca ismiyle Thera) de bunlardan biri. Kabaca yarım ay biçimindeki ada, yaklaşık 76 kilometrekare yüzölçümüne sahiptir ve en yüksek yerinin denizden yüksekliği 564 metredir. Günümüzde turistik açıdan Fazla alımlı bir destinasyon olmasına rağmen geçmişte Fazla sayıda şiddetli patlamalar yaptığı biliniyor. Santorini, Yunanistan anakarasından, Türkiye’de Bodrum Yarımadası’na uzanan Güney Ege volkanik ada yayı üzerindeki faal volkanlardan biridir. Santorini ve yakın etrafındaki birkaç irili ufaklı adayı oluşturan volkanik etkinlikler yaklaşık 1 milyon Yıl Evvel deniz altındaki volkanik püskürmelerle başlamış, deniz altındaki püskürmelerle biriken gereç daha sonraları su yüzüne çıkarak bir ada oluşturmuş ve püskürmeler aralıklarla 1950 yılına kadar devam etmiştir. 1950’den bugüne kadar volkanik püskürme görülmemiştir. Araştırmalara nazaran nihayet 200.000 Yıl içinde 12 Aka patlama gerçekleşmiştir.
Güçlü püskürmeler
M.Ö. 1628 yılındaki püskürme (Tarih konusunda birtakım tartışmalar vardır, o yüzden farklı kaynaklarda ± 36 yıllık bir ayrım bulunmaktadır, karışıklığa yol açmamak için bu püskürme genel olarak Minoan Püskürmesi olarak adlandırılır) Santorini’nin en tanınmış ve hem adayı hem de etrafını en Çok etkileyen püskürmedir. Bu patlamadan eski Mısır kayıtlarında da Laf edilmektedir. Günümüzde, Nil Deltası’nda ve şark Akdeniz tabanı ile Karadeniz’de Sinop açıklarında yapılan deniz tabanı sondajlarında ayrıyeten Anadolu’da birtakım göllerin tabanında yapılan sondajlarda Santorini’nin küllerine rastlanmaktadır. nihayet yıllarda karada da bu küllere ve tsunamiye dair izler bulunmuştur. M.Ö. 1650-1600 yılları ortasında Santorini Volkanı Fazla kuvvetli bir püskürme yapmıştır. Bu püskürmenin tesiriyle adanın formu değişmiştir. Santorini, bu püskürmeden Evvel geniş ve yayvan halli bir volkandı. Fakat Minoan Püskürmesi bu kalkan halli volkanı oluşturan püskürmelerden Fazla daha güçlüydü. Bilimsel açıdan, “Plinien tipi” denilen volkanik püskürmeler Fazla şiddetli patlamaları ile tanınır. Yüzyıllar sonra, M.S. 79’da Pompeii ve Herculaneum isimli Roma kentlerini yok eden Vezüv Volkanı’nın püskürmesi de bu tiptedir. Bu tip püskürmelerde Aka ölçüde volkan külü çıkışı gerçekleşir Ancak lav akıntıları seçkin görülür. Santorini’de de püskürtülen Aka ölçüde kül, süngertaşı, lav damlacıkları ve volkan çakılından oluşan gereç atmosferde 36 km yüksekliğe kadar erişmiştir. VEİ=6 büyüklüğünde (Volkanik Eksplozyon İndeksi: Püskürme şiddetinin 0-8 ortasındaki sayılarla değerlendirildiği ve en sakin püskürmenin 0, en şiddetlisinin ise 8 olduğu bir ölçektir) olan patlamada püskürtülen gerecin büyüklüğü göz önüne alınınca volkanın altındaki magma haznesinin boşalmasından sonra tavanının çökeceği ve çapı 1.5 km’den daha Aka olan volkanik bir çöküntü yani “kaldera” oluşacağı açıktır. apansızın Çok çökmenin yaşanması nedeniyle deniz düzeyindeki Birden değişimlerle Fazla sayıda tsunami meydana gelmiştir. Günümüzde, kalderanın deniz üstünde kalan bölümleri yarım ay halli adayı oluşturmaktadır. Püskürmenin büyüklüğünü daha güzel anlatabilmek için 19. yüzyıldaki en şiddetli volkanik patlamalardan biri olan Krakatoa’nın püskürmesi ile karşılaştırabiliriz. 1883’te Sumatra ile Java ortasındaki Krakatoa Adası’nda meydana gelen püskürme tarihi çağlardaki en Fazla can kaybına yol açan patlama olarak kabul edilir. Volkanik adadaki çökmeler sonucunda oluşan 30 metreden yüksek tsunamiler 36 bin kişinin vefatına yol açmıştır. Patlamaların sesi yaklaşık 5 bin km öteden duyulmuştur. Elde edilen datalara nazaran, Santorini’de, bunun 4–5 sert büyüklüğünde bir patlama olmuştur.
Küresel etki
Bazı görüşlere nazaran, Platon’un Laf ettiği Atlantis’in tanımı, Santorini’nin patlama öncesi durumuna benzemektedir ve efsanede bahsedilen Atlantis burasıdır. Lakin efsanenin kendisi üzere bu görüşü de kanıtlayacak bilimsel data bulunmuyor. Minoan patlamasında oluşan tsunamilerin Girit Adası’ndaki Miken kentlerini etkilediği ve oluşan ekonomik-siyasal çalkantıların bu uygarlığın yok olmasında rolü olduğu düşünülüyor. Santorini’nin direkt tesirleri Mısır’a kadar uzanmıştır. Papirüslerde ağır kül nedeniyle havada günler boyunca süren kararmadan ve oluşan tsunamilerin kıyılardaki tesirlerinden Laf edilmektedir. Ayrıyeten ABD’nin Çeşitli bölgelerinden, İrlanda’dan ve Türkiye’de Gordion’dan o devirde yaşamış ağaçlardan alınan örnekler üzerindeki araştırmalarda püskürmenden sonraki yıllara karşılık gelen ağaç halkalarının başkalarına nazaran Fazla daha dar olduğu görülmüştür. Yani bitkisel gelişim Fazla hudutlu kalmıştır. Grönland’ın doğusundan alınan buzul örneklerinde de birebir tarihlere karşılık gelen katmanlarda, magmadan atmosfere salınan gazlara bağlı olarak, asiditenin arttığı saptanmıştır. Buna nazaran, yıllık sıcaklık ortalamalarında bir azalma olmuş ve yaz ayları bile epeyce serin geçmiştir. Bu deliller Santorini’nin püskürttüğü kül ve gazların iklim üzerinde global bir tesire yol açtığını gözler önüne sermektedir. Adanın güneyinde yer Meydan ve üzeri 1-2 metre kalınlığında volkan külü ile örtülen Akroteri kentindeki arkeolojik hafriyatta, Pompei yahut Herculaneum’da olduğu üzere Fazla sayıda insan kalıntısına rastlanmamıştır. Bu durum, püskürme öncesinde gaz çıkışının artması, suların ısınması ve Ufak patlamalar üzere olayları yanlışsız pahalandıran insanların, Aka patlamadan Evvel kenti terk ettiğini kanıtlıyor. Çeşme-Bağlararası hafriyatında nihayet yıllarda elde edilen deliller bu patlamanın oluşturduğu tsunamilerin burayı da etkilediğini, yıkıma ve yangına yol açtığını gösteriyor. Kazıyı yapan ilim beşerlerine nazaran, püskürme sürecinde meydana gelen tsunamilerin oluşturduğu birikinti altında bulunan bir iskelet bu Hadise sonucunda ölen ve bugüne kadar orada kalan genç bir erkeğe ilişkin. Ege Denizi kıyısındaki Öbür arkeolojik merkezlerde de bu patlamanın izleri bulunmuştur. Minoan patlamasından sonra Devre devir Fazla daha Ufak ölçekli etkinlikler gerçekleştiren Santorini Volkanı, 72 yıldır sakinlik evresinde. Fakat hiçbir volkan için “ölü” denemez, binlerce Yıl sonra bile yeni bir püskürme ile tekrar canlanma mümkünlüğü vardır. Santorini Adası’nda da Ufak ve Mahallî zelzeleler ile karadaki hafif yükselme, adanın altındaki magma haznesinin Yine dolmaya başladığının göstergeleridir. Bununla bir arada, jeolojik süreçler insan hayatına oranla Fazla daha uzun vakitte gerçekleşir. Bu nedenle Fazla yakın gelecekte bir patlama olacağını söylemek yanlışsız olmaz, bu süreç onlarca yahut yüzlerce Yıl sonra bir patlama ile sonlanabilir.
Yorum Yok